КЫЗЫЛОРДИНСКАЯ ОБЛАСТНАЯ
УНИВЕРСАЛЬНАЯ НАУЧНАЯ БИБЛИОТЕКА
имени АБДИЛЬДЫ ТАЖИБАЕВА

 Қ.Мұхамеджановтың  өмірі  мен  шығармашылығы

        Қалтай Мұхамеджанов 1928 жылдың 24 желтоқсанында Қызылорда облысының Тереңөзек ауданындағы Шіркейлі ауылында дүниеге келген. 1953 жылы Ташкенттің театр және көркемөнер институтын бітіріп шығады. Қазақстан Республикасының Мәдениет министрлігінде, Мемлекеттік кино комитетінде, Қазақстан Жазушылар одағының, Кинематографистер одағының екінші, бірінші хатшысы, 1988–1998 жж. республикалық «Ара–Шмель» журналында, халықаралық «Заман – Қазақстан» газетінде бас редактор болды. Өмірінің соңғы жылдары халықаралық «Түркістан» газетінің бас редакторы қызметін атқарған.

       Шығармашылық жолын М.Горькийдің «Тоғышарлар», С.Айнидің «Құлдар», Айбектің «Киелі қан» сияқты атақты туындыларын аударудан бастаған. 1959 жылы М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма театрында «Бөлтірік бөрік астында» атты тұңғыш драмалық туындысының премьерасы болды. Қалтай Мұхамеджанов пьесалары адам мінезінің, іс-әрекетінің күлкілі жақтарын алып суреттеуге құрылады. Күлкінің ар жағында ондай құбылысты әшкерелеу сарыны жатады. «Бөлтірік бөрік астынданың» басты кейіпкері Сапар – жылпос, опасыз, өмірді алдау мен арбауға құрып үйренген адам. Ол ауылда әйелі бола тұрып, қалада үйленеді. Автор осыны әшкерелейді. Оны «Бөрік астындағы бөлтірікке» теңейді. Қала қыздарының қазақ тілін білмеуін күлкі етеді. Ал, «Құдағи келіпті» пьесасында адамның отбасындағы тіршілігін суреттей отырып, қаланың тоғышар, сәнқұмар әйелдеріне еліктеген сауатсыз ауыл әйелі Айжанның қызын күйеуінен айырып алмақ болған ісі мен қылығын күлкі етеді. «Қуырдақ дайын» пьесасында Ережеп, Жақан сияқты өмірде өз орны жоқ, әркімге сүйеніп күн көрген мүсәпір адамдардың майысқақ, жұрттың бәріне жақсы көрінуге тырысқан қылықтарын суреттеуді көздеген. Бәрі де күлкіге арқау боларлық дүниелер. Автордың үш пьесасы да кезінде театр сахналарынан қойылды. «Шыңдағы шынар», «Айман–Шолпан» киносценарийлерінің де авторы. А.Қаһардың «Ауру тістерін», Ш.Айтматовтың «Ана–Жер–Ана», «Арманым, Әселім» пьесаларын, «Ақ кеме» повесі және Шығыс классикасының «Мың бір түн» ертегісін (1-4-томдарын) қазақшалады. 1978 жылы «Жазушы» баспасынан таңдамалы шығармаларының екі томдығы жарық көрген. 1998 жылы таңдамалы шығармаларының 3 томдығы шықты. Ол драмалық шығармаларында диалогты, диалогтың даралану заңдылықтарын, диалогтар даралығы бәсекелестігін шебер пайдаланды. Оның комедиялық және драмалық туындыларының қай-қайсысында да қазақ қоғамында рухани дерттің белең ала бастауы кеңінен қамтылып, қазақ халқының Кеңес дәуіріндегі алмағайып тағдыры, ұлы тұлғалардың трагедиялық бейнесі айқын көрініс тапты. Карл Маркстың «Капиталын» үш-ақ ауыз сөзге сыйдырған сатира саңлағының қырғыздың әйгілі жазушысы Шыңғыс Айтматовпен бірлесе жазған «Көктөбедегі кездесу» пьесасының алар орны ерекше. Бесіктегі кезінен күмән еміп өскен ұрпақтың күйік пен күдікке толы күйкі болмысынан сыр шертеді.  

Қ.Мұхамеджановтың  өмірі өз аузынан

          «Мен Мұхамеджанұлы  Қалтай, Қызылорда облысы, Тереңөзек  ауданы, қазіргі «Шіркейлі»  совхозында  нағыз  берекесіз  1928  жылдың  24-желтоқсанында  дүниеге  келіппін. Әкем – Нұрекеұлы  Мұхамеджан  1888  жылы  туған, ескіше  сауатты  болған, медіреселерде  сабақ  берген. Қарапайым  колохозшы  кезінде  көп  халық  жауының  бірі  атанып, 1937  жылы  25-сәуірде  тұтқынға  алынып, сол  жылы  18-шілдеде  атылып  кеткен. Шешем  1972  жылы 69  жасында  қайтыс  болды. Оларда  қалған  7 баланың  төртеуі  айдау  сүреңде  қаза  тапты. Үлкен ағам – 1925 жылы  туған, Ұлы Отан  соғысының мүгедегі. Інім – 1934 жылы туған, мұғалім. Өзім  ауыл  мектебінде  оқыдым. Мен  бесінші класта  оқып  жүргенде  соғыс  басталды. Одан  кейінгі  оқуда  береке  болмады. Тиіп-қашып  оқып, колхозда  қой бағып, почта  тасып  дегендей  тіршілікпен  жүріп, соғыс  бітісімен  оқуға  аттандым. 1945-47 жылдары  Қызылорда  пединститутында, одан  Ташкент  қаласындағы А.Н.Островский  атындағы  театр  өнері институтында  1947 – 1950 жылы, Москваның  А.В.Луначарский  атындағы  ГИТИС-те  1950-1953  жылы  оқып-бітіріп, театр  тарихы  мен  теориясының  маманы  болып  шықтым.

         Әдеби  сапарым  1950  жылы  М.Горькийдің  «Мещандар»  атты  драмасын  аударудан  басталды. Одан  кейін  не  қызметтер  атқарғаным  «Личный  листок  по учету  кадров  деген  қағазда  тіркеулі. Творчествода  не  бітіргенім Қазақстан  Жазушылар  Одағының  мекемесінде – творчестволық  карточкамда  көрсетілген. Шамасы  еңбегім  ескерілген  болу  керек, 1971  жылы «Құрмет  белгісі», 1978  жылы «Халықтар  достығы» орденімен  марапатталып, 1992  жылы Қазақстан  Республикасы Президенті  жарлығымен «Республиканың  Халық  жазушысы деген  атақ  берілді.

          Қазір  «Түркістан»  атты  халықаралық  газеттің  Бас  редакторымын. Бір  қатыным, екі  балам, үш  немерем  бар. Осы  байлыққа  шүкіршілік  етіп  жүрген  жағдай-ғой»