ХАНГЕЛДИН АЙТБАЙ
1906 жылы 6 қарашада Қызылорда қаласына қарасты Абай ауылында туған. 1926 жылы Ташкенттегі халық ағарту институтын бітіріп, Орта Азия коммунистік аспирантурасында оқыған. 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. 1920-1930 жж. жылдары Өзбекстан Комунистік партиясы Орталық Комитетінің органы «Еңбек» газетінде мәдениет бөлімінің меңгерушісі, Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасында бөлім меңгерушісі, Қазақ радио комитетінің төрағасы, Қарсақпай аудандық партия комитетінің мәдени-үгіт бөлімінің меңгерушісі, Қарсақпай аудандық «Қызыл кенші» газетінің редакторы, Казглавлиттің бастығы секілді жауапты қызметте болған. 1945-1950 жж. Қазақстан КП Орталық Комитетінде жауапты жұмысты атқарып, 1951-1960 жж Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасында («Жазушы») аға редактор, редакция меңгерушісі, бас редактор қызметтерін атқарды.
Алғашқы әңгімелер жинағы 1931 жылы «Құрылыс» деген атпен жарық көрген. «Маржан» (1935), «Ақан сері» (1947), «Қыз жүрегі» (1961) поэмаларын, «Тоғысқан тағдыр» (1965) романын, «Біздің оттарымыз» (1954), «Қара торғай» (1970), «Ғанидың жұлдызы» (1974) повестерін жазды. А.Хангелдиннің «Дударай» (1947), «Арқалық» (1948), «Жайнақтың сыры» (1955), т.б. пьесалары, «Таңдамалы» (1956) өлеңдер жинақтары жарық көрді.
Н.В.Гогольдің, А.П.Чеховтың, А.М.Горькийдің, Ширванзаденің, т.б. шығармаларын қазақ тіліне аударған.
Əдебиеттер
Хангельдин А. Ақан сері: Поэма. – Алматы: Қазбірмембас, 1948. – 144 б. Хангельдин А. Біздің оттарымыз: Повесть / А.Хангельдин.- Алматы: Қазақ мем.Көркем əдебиет баспасы, 1954.- 238 бет. Хангельдин А. Ғанидың жұлдызы: Таңдамалы повестер жəне əңгімелер /А.Хангельдин.- Алматы: Жазушы, 1976.- 336 бет. Хангельдин А. Ерлік: Əңгімелер. – Алматы:Қазмемкөркемəдеббас, 1952. – 102 б. Хангельдин А. Жеңіс жыры. – Алматы, 1953. – 55 б. – (Мектеп кітапханасы) Хангельдин А. Қараторғай:Повесть жəне əңгімелер. – Алматы: Жазушы,1970. – 191 б. Хангельдин А. Қарымды қаламгер: Көзі көргендердің сөзі / А.Хангельдин; Құраст. С.Хангельдин.- Алматы, 2007.- 208 б. Хангелдин А. Өткен күндер: Повестер /А.Хангелдин.- Алматы: Ана тілі, 2006.-288б. Хангелдин А. Өткен күндер: Əңгімелер мен повестер /А.Хангелдин.- Алматы: Жазушы, 1967.- 279б. Хангельдин А. Табысқан тағдыр: Роман. – Алматы: Жазушы, 1965. – 332 б. Хангелдин А.Таңдамалы өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Қазмемкөркемəдеббас, 1956. – 183 б. Хангелдин А. Шығармалары. Екі томдық / А.Хангелдин; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008.- 376 б.- (Сырдария кітапханасы) Хангелдин Айтбай //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 535 б Хангелдин Айтбай//Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 412 б. Хангелдин
Айтбай //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы,
А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 325 б.
Хангелдин Айтбай // Советтік Қазақстан жазушылары: Био-библиогр. анықтамалық / Құраст. С.Ахметов,Д.Еркішев. – Алматы: Жазушы, 1987. – 664-665 б. Хангелдин Айтбай //Сыр Елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы»ЖШС, 2005. – 508-509 б. Хангелдин Айтбай//Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылордакөшелері. – Алматы,2009. – 141 б. Қаратаев М.Қаламгер жолы: А.Хангелдиннің шығармашылығы туралы //Қаратаев М. Бетбұрыс белестері. – Алматы: Алатау, 2005. – 107-113 б. Бақбергенов Сəуiрбек Өз орны бар өзiне жарасты : А.Хангельдиннiң 60 жасқа толуына // Соц. Қазақстан.- 1966.- 30 окт. Бақбергенов С. Редактор, жазушы: Жазушы Айтпай Хангелдин 60 жаста //Қазақ əдебиеті. – 1966. – 25 нояб. Баязитов С. Қайратты қаламгер: Жазушы Айтпай Хангелдин 70 жаста //Ленин жолы. – 1977. – 7 декабрь Бəкіров Ж. Өнегелі өмірдің өшпес іздері: Жазушы Айтпай Хангелдиннің туғанына 90 жыл //Сыр бойы. – 1996. – 5 желт. Бəкіров Ж.Торқалы тоқсан: Жазушы А.Хангелдиннің шығармашылы жайлы //Егемен Қазақстан. – 1996. – 27 қараша Жолымбетов Ө. Жаны мөлдір жақсы аға: Жазушы Айтпай Хангелдиннің туғанына 90 жыл //Сыр бойы. – 1996. – 7 қараша Ибраев Қ. Еңбеккер жазушы: А.Хангелдин60 жаста //Ленин жолы. – 1966. – 4 ноябрь Қаратаев М. Қарымды қаламгер: ЖазушыАйтпай Хангелдиннің туғанына90 жыл //Сыр бойы. – 1996. – 5 желт. Мекебай А.Жан сарайына асыл жинаған еді //Қазақ əдебиеті. – 1996. – 24 желт. (№52). – 13 б. Молдаш С. Тағлым табиғаты: Жазушы Айтпай Хангелдин 100 / С.Молдаш //Сыр бойы. - 2006. - 21 шілде. Оспан С. Жаны жарық ақын ағамыз: Жазушы А.Хангелдиннің туғанына 100 жыл / С.Оспан //Қазақ əдебиеті. - 2007. - 26 қаңтар Хангелдин С. Аға туралы ақиқат: Жазушы Айтпай Хангелдиннің туғанына 100 жыл./ С.Хангелдин //Жұлдыз. - 2006.-№10.-183-193 б.; Сыр бойы. – 2006. – 23 қараша Хангелдин С. Айтпай туралы айтсақ: Жазушы Айтпай Хангелдиннің өмір жолы мен əдеби мұрасы жайлы / С.Хангелдин //Түркістан. - 2003. - 28 тамыз (N35).- 7б.
|
