БЕКЕЖАНОВ НАРТАЙ
Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, «Коммунизм» колхозында
туған. Анасы Бақтыгүл, ағасы Мансұр ақын болған. Сауықшыл ауыл дәстүрін өнеге
тұтқан өнерлі бала он жасынан ән салып, өлең айта бастайды. 1935 ж. Шиелі
қыстағында ашылған балалар үйіне көркемөнерпаздар үйірмесінің жетекшісі болып
орналасады. Бірер жылдан кейін Қызылордада ұйымдастырылған концерт-эстрада
бюросына шақырылады, өмірінің ақырына дейін сонда қызмет істейді. 1939 ж.
Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы көрмесінің ашылу құрметіне болған этнографиялық концертке қатысып, академиялық Үлкен театрда ән шырқап, жыр толғайды. «Қызыл
Москва» деген толғауы осы тұста шығарылды. Республикалық ақындар айтысына
қатысып, Нұрлыбек Баймұратовпен өнер сайысына түседі. 1946 жылы Қазақ әдебиеті
мен өнерінің Мәскеуде өткен онкүндігіне қатысады. Ақын халық әндерін шебер орындаумен қатар, өзі де әндер («Толқын», «Нартай сазы») шығарды. Шығармалары
«Домбыра сазы» (1950), « "Өлеңдері мен айтыстары" (1950,1956), «Өсиет» (1982),
«Аманат» (1990) деген атпен жеке кітап болып жарық көрді.
«Құрмет Белгісі» орденімен, медальдармен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталған. «Қазақ КСРінің еңбек сіңірген өнер қайраткері» атағы (1939) берілген. Қызылорда облыстық драма театрына Бекежанов есімі берілген (1970). Шиелі ауданында Н.Бекежанов ауылы бар.
Əдебиеттер:
Бекежанов Н. Аманат / Н.Бекежанов.- Алматы: Жазушы,1990.- 272 б. Бекежанов Н. Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар / Н.Бекежанов; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2009.- 328 б.- (Сырдария кітапханасы) Бекежанов Н. Өлеңдері мен айтыстары / Н.Бекежанов.- Алматы: Қазақ мем.көркем əдебиет баспасы, 1956.- 154б. Бекежанов Н. Өсиет: Өлеңдері, айтыстары. / Н.Бекежанов.- Алматы: Жазушы, 1982.- 144 б. Бекежанов Н. Тыңда менің сөзімді тыңда халқым / Н.Бекежанов.- Қызылорда: Полиграфия, 2004.- 164 б. *** Бекежанов Нартай //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 125 б. Бекежанов Нартай //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Ə.Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 1999.- Т.2. - 254 б. Бекежанов Нартай //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер,Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 95 б. Бекежанов Нартай //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 78-79 б. Бекежанов Нартай //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 126-127 б. Бекежанов Нартай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Əнциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 167 б. Нартай Бекежанов (1890-1954): [Өмiрбаяны, өлеңдерi берiлген] //Ата мекен.- Алматы: Қайнар.- 1998.-135-141б. Дəулетұлы А. Нартай Бекежанов //Дəулетұлы А.Нұрлы жол. –Қызылорда,2010. – 73б. Достияров А. Өздерiң бiлер Нартаймын: Естелiктер.- Алматы: Өнер, 1994.- 144 б. Еңсегенов Т. Нартай сал //Еңсегенов Т. Сыр бойы ақын-жазушылары: Əдеби зерттеу. – Алматы: Білім, 2000. – 167-180 б. Мəуленов С. Сыр сүлейі //Мəуленов С. Сыр мен жыр. – Алматы: Жалын,1991. – 263- 266б. Сопыбеков А. Нартай Бекежановқа: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 137-138 б.-(Сырдария кітапханасы) Айып А. Нартай мұрасы-халық қазынасы / А.Айып // Өскен өңір. - 2010. -18 қыркүйек Ақын Нартай 80 жаста //Өскен өңір. – 1970. – 26 март Алдабергенов Ж. Өздерің білер Нартаймын //Өскен өңір. – 1988. – 22 сент. Асабаев З. Нартай ақын келген күн: Жыршы, əнші Нартай Бекежанов туралы естелік / З.Асабаев. //Мəдениет.-2011. - №4. -46-48 б. Ахметжанов М. Өнер саңлағы //Ленин жолы. – 1990. – 31 тамыз Аюпов Н. Басыңды кір шалдырмай күтіп ұста //Өскен өңір. – 1989. – 8,10,13 июнь Əбдібаев Ш. Асқан əнші, алымды ақын //Ленин жолы. – 1990. – 10 тамыз Əбдібаев Ш. Əнші-ақын //Ленин жолы. – 1980. – 26 март Əбдібаев Ш. Жыр дүлділі //Ленин жолы. – 1985. – 26 март Əбдібаев Ш. Сері ақын, сексен əннің басын қосқан //Өскен өңір. – 1989. – 2 декабрь Əбіл Е. Нар тұлғалы Нартай: Н.Бекежанов-120 / Е.Əбіл // Егемен Қазақстан.-2010.- 9 қазан. - 6 б. Əбілов Ж., Ысмайылов Қ. Ақын жайлы сөз қозғасақ //Ленин жолы. – 1990. – 17 шілде Батырбаев Р. Нарекең еді-ау наркескен //Ленин жолы. – 1990. – 6 қыркүйек Бəйімбетов О. Сыр елінің бұлбұлы //Ленин жолы. – 1980. – 26 март Бұлдыбаев А. Өздерің білер Нартаймын //Қазақ əдебиеті. – 1990. – 6 шілде – 11 б. Бүкіров С. Нартай мен Тайжан //Ленин жолы. – 1974. – 23 январь Достияров А. Дарқан көңіл. Ақыннан алған əсер //Ленин жолы. – 1990. – 12 наурыз Достияров А. Нарекең – нағыз нар екен //Өскен өңір. – 1989. – 5 янв., 14,16 март Достияров А. Соңғы сұхбат //Ленин жолы. – 1990. – 6,7 шілде Елемесова А. Асыл аға: Н.Бекежановқа арналған өлең //Ленин жолы. – 1990. – 1 қырк. Елтай Н. Өздерiң бiлер Нартаймын : Н.Бекежановтың туғанына - 117 жыл //Сыр бойы. - 2007. - 28 ақпан. - 1, 3 б. Еңсегенов Т. Дарынға өз тұғыры жарасады //Ленин жолы. – 1990. – 29 тамыз Ергешбайұлы А. Семсер тілді Сыр сүлейі: Нартай ақынның сатирасы хақында. Н.Бекежанов-120 / А.Ергешбайұлы. // Ақмешіт апталығы.- 2010.-7 қазан.-3 б. Есмаханов С. Ақынмен алғашқы кездесу //Ленин жолы. – 1990. – 28 наурыз Есмаханов С. Жыр дүлдүлі //Ленин жолы. – 1980. – 26 март Жаппархан Ө. Ақтангер сөздің жүйрігі: Айтыс ақыны, əнші Н.Бекежанов туралы /Ө.Жаппархан. // Сыр бойы.- 2010. - 25 қыркүйек; Сырдария.- 2010. - №4. - 93 - 97 б. Жаппархан Ө. Ауылдағы ақын мұражайы: [Қызылорда обл. Шиелi ауд. Нартай ауылында ашылған ақын, əншi, сазгер Н.Бекежановтың мұражайы туралы] // Егемен Қазақстан.- 1995. - 7 қаңтар Жаппархан Ө. Сыр өңірінің саңлағы: Ақын Нартай Бекежановтың айтыскерлігі жайлы / Ө.Жаппархан. //Айқын.- 2010. - 8 қазан - 5 б. Жұматова М. Дауылпаз: Өлең //Сыр бойы. – 2000. – 24 наурыз Жұматова М. Өшпес əнмен тозбас жырдың иесі //Ленин жолы. – 1980. – 28 март Жыр дүлдүлдері Нарекең жайлы //Ленин жолы. – 1990. – 31 тамыз Киікбаев М. Дарқан талант //Ленин жолы. – 1970. – 26 март Киікбаев М. Жүлделі жүйрік Нарекең //Ленин жолы. – 1980. – 26 март Көкенов М. Аңызға айналған есім //Ленин жолы. – 1990. – 31 тамыз Қалдыбайқызы Ш. Өздерің білер Нартаймын: Н.Бекежанов-120 / Ш.Қалдыбайқызы // Қазақстан - ZAMAN.- 2010.-15 шілде Құрбан Қ. Көмейіндекөркем сөз кестелеген: Нартай Бекежанов туралы / Қ.Құрбан // Сыр бойы.- 2004. - 21 желтоқсан Мəуленов С. Сыр сүлейі: Сыр бойының өнер саңлағы Нартай Бекежанов жайлы естелік //Əлімсақ. – 2010. - №11. – 7-9 б. Молжігітұлы А. Ұстазыма: Өлең //Сыр бойы. – 2000. – 24 наурыз Нартайұлы М. Жыр алыбы Жамбыл мен Нартай / М.Нартайұлы // Жалын.- 2006.-N4.- 55-59б. Нартаев М. "Өлуге тиiс емес ақын адам...": Ақын, жезтаңдай əншi Нартай Бекежановтың ұлының естелiгiнен үзiндi // Қазақ Елi.- 2005. - 30 қараша (N47-48) - 9 б.; 7 желтоқсан (N49).- 7 б.; 14 желтоқсан (N50).- 7 б.; Дала.- 2005.- N8-9.- 18-21б Нартайұлы М. Өздерiң бiлер Нартай ғой: [Ақын Н.Бекежанов туралы] // Түркiстан.- 1997.- 2сəуiр Нартайұлы М. Шашасына шаң жұқпаған Нартай ақын: Н.Бекежановтың туғанына- 115 жыл / М.Нартайұлы. //Жалын.- 2006.- N4.- 52-54б. Рахматулла Ж. Нартай мен Манап: / Ұстаз бен шəкірт / Ж.Рахматулла. // Өскен өңір.- 2010.-18 қыркүйек Рүстемов М. Баба туралы толғау / М.Рүстемов // Сыр бойы.- 2007.-26-27 наурыз Рүстемов М. Жырлап өткен Нартай еді //Сыр бойы. – 2000. – 11 қаңтар Рүстемов М. Нартайдыңсоңғы күндерi: Халық ақыны Н.Бекежанов туралы // Қазақ əдебиетi.- 1971.- 7 май Рүстемов М. Сыр бұлбұлы //Ленин жолы. – 1975. – 28 ноябрь Сəдібекұлы А. Дала ақыны туралы дастан: О.Сəрсенбаевтың «Шамшырақ» романы Нартай Бекежанов жайында //Сыр бойы. – 1992. – 24 қараша Сəрсенбаев А. Жүрген жерi əн мен жыр едi: [Н.Бекежановтың туғанына 100 жыл толу қарсаңында] // Ленин жолы.- 1990. - 31 шiлде Сəрсебаев О. Топ жарған жүйрік //Соц. Қазақстан. – 1990. – 27 наурыз Сəрсенбай О. Жүлделі жүйрік еді //Қазақ əдебиеті. – 1980. – 21 март Сəулебеков Д. Нартай аға жайлы есте қалғандар //Өскен өңір. – 1989.– 16 декабрь Сейдеханов К. Сыр саңлағы //Қазақ əдебиеті. – 1965. – 8 октябрь Сыдық Қ. Нартай ақынның мерейтойы: [Ақын Н.Бекежановтың 110 ж. мерейтойы Қызылордаобл. кеңiнен аталыпөткендiгi туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 27 мамыр Тəжібаев Ə. Есімдегілер //Өскен өңір. – 1988. – 26 март Тəжібаев Ə. Нартай: Өлең //Ленин жолы. – 1980. – 26 март Тебегенов Т. Дарын боп талғамайды //Білім жəне еңбек. – 1987. - №12. – 39 б. Тебегенов Т. Нартай ақынның айтыстары // Ақмешіт апталығы.- 2010.-5 тамыз Тебегенов Т. Нартай айтыстары //Өскен өңір. – 1989. – 19,24,26 октябрь Тебегенов Т. Нартай ақынның мұрасы-рухани мəдениет қазынасы / Т.Тебегенов // Халық.- 2010.-5 тамыз.-5 бет, 12 тамыз.-5 б. Тебегенов Т. Нартайдың дастандары //Өскен өңір. – 1986. – 16,19,21 август Тебегенов Т. Нартай Бекежанов – ұлт мəдениетінің қайраткері //Əлімсақ. – 2010. - №11. – 10-12 б. Тебегенов Т. Өздерің білер Нартаймын / Т.Тебегенов. // Ана тілі.- 2010.-19-25 тамыз Тебегенов Т. Тербеткен бала күннен жыр бесігін: Нартай ақынның айтыстары туралы / Т.Тебегенов. //Түркістан.- 2010.-12 тамыз Төленбаева К. Нартай сырнайының мұрагері: Əншімен сұхбат / Сұхб. Б.Тұрмағамбетова //Егемен Қазақстан.- 2012. - 12 мамыр - 7 б. Үмбет Ə. Тұғырлы тұлғалар қалдырған дүниелерді қашан толыққанды түгендей аламыз?: Шиелі ауд. Нартай Бекежанов атындағы мұражайда Нартайдың өз дауысымен айтылған əндері сақталмаған / Ə.Үмбет. // Алаш айнасы.-2012. - 19 мамыр - 1,3 б. Шағырұлы Б. Өздерiң бiлер Нартаймын...: Н.Бекежанов туралы естелiк - толғау // Сыр бойы.- 2004.- 2 қарашы.- 4 б. Ысымұлы А. Сүлейлердiң сүйрiгi // Егемен Қазақстан.- 2012.- 18 мамыр.- 9 б. |
