ДОСЖАН ДҮКЕНБАЙ
1942 жылы 9 қыркүйекте
Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Құланшы аулында туған. 1964 жылы С.М.Киров
атындағы ҚазМУ-ді үздік аяқтаған. 1963–1966 жж. Алматы облыстық «Жетісу»
газетінің әдеби қызметкері, 1966–1975 жж. Алматыдағы мемлекеттік «Жазушы»
баспасында аға редактор, бөлім меңгерушісі, 1976–1984 жж. ҚР Баспа комитетінде
аға редактор, бөлім меңгерушісі, 1984–1991 жж. Қазақстан Жазушылар одағының әдеби
кеңесшісі, 1992–1994 жж. «Жалын» журналында аға редактор, 1994–1996 жж. ҚР
Авторлық және аралас құқықтар жөніндегі агенттіктің бөлім бастығы, 1996–2002
жж. ҚР Ұлттық Банк мұражайының директоры болып қызмет еткен. 2002 жылдан
«Мәдени мұра» – «Культурное наследие» журналының Бас редакторы.
Алғашқы өлеңі 15 жасында жарық
көрген. Содан бері 11 роман, 22 хикаят, 100-дің үстінде әңгіме жазды. Ұлттық
қауіпсіздік комитетінің 60 жылдай жабулы мұрағатына алғаш енген жазушы сот
құжаттары желісімен «Абақты» (1992) дерекнама кітабын және 1986 жылғы Желтоқсан
қырғынының қанды ізімен «Алаң» (1993) романын жазды.
«Жібек жолы», «Отырар»,
«Фараби», «Зауал», «Дария», «Табалдырығыңа табын», «Жолбарыстың сүрлеуі», «Кісі
ақысы», «Мұхтар жолы» (1998), «Абай айнасы» (1994), «Алыптың азабы» (1997),
«Дала гладиаторлары» (2000), «Ақ Орда» (2005), «Үш тағдыр» (2005), «Бабалықпен
тілдесу», «Диолог с детством» (2005, ІІІ том), «Жан тәтті» (2006), «Астананың
бас архитекторы» (2007), «Жазмыштың формуласы» (2008), «Абайдың рухы» (2008),
«Терезенің жарығы» (2009), «Когда я умирал» (2009) атты кітаптары жарық көрген.
Әлемнің 20 тілінде жеке жинақтары шыққан. 1990 жылы 2 томдық таңдамалы
шығармалары («Жазушы»), 2002–2003 жылдары 13 томдық шығармалар жинағы («Білім»)
оқырмандар қолына тиді.
ҚР Мемлекеттік сыйлығының (1996), М.Әуезов атындағы Ұлттық сыйлықтың лауреаты (1987). Түркістан қаласының, бірнеше аудандардың Құрметті азаматы. «Құрмет» (2001), «Парасат» (2008) ордендерімен марапатталған. Қаламгер 1974 жылы «Зауал» кітабы үшін «Молодая гвардия» баспасының «Қазіргі заманғы жақсы роман» сыйлығын, 1988 жылы Украинаның «Днепро» баспасынан шыққан «Жібек жолы» романы үшін «Тарихи тақырыптағы жақсы кітап» сыйлығын алған. Жазушының есімі АҚШтың «Әдебиет және өнер адамдары» энциклопедиясының 2-ші томына, «Ұлттық энциклопедияның» 3-ші томына, «Абай энциклопедиясына», Қазақстан Президенті жанындағы даму институтының «Элита Казахстана» (2008) анықтамалығына енген.
Əдебиеттер:
Досжан Д. Абай айнасы. Ғұмырнамалық зерттеу-эссе. – Алматы: Қазақстан, 1994. – 368 б. Досжан Д. Абайдың рухы: Ғұмырнамалық ойтолғау /Д.Досжан.- Астана: Фолиант, 2008.- 432 б. Досжанов Д. Абақты. – Алматы: Қазақстан, 1992. – 288 б. Досжан Д. Ақ Орда: Төрт бөлімді роман / Д.Досжан.- Астана: Елорда, 2005.- 528 б. Досжан Д. Алаң: Роман. – Алматы: Қазақстан, 1993. – 272 б. Досжан Д. Балалықпен тілдесу: Əңгімелер мен хикаяттар / Д.Досжан.- Алматы: Қазақпарат, 2005.- 472 б. Досжанов Д. Дария: Төрт бөлімді роман. – Алматы: Жазушы, 1976. – 344 б. Досжан Д. Екі дүние есігі: Əңгімелер. – Алматы: Қайнар, 1998. – 400 б. Досжан Д. Жазмыштың формуласы: Хикаяттар / Д.Досжан.- Астана: Фолиант, 2008.- 536 б. Досжан Д. Жан құмары: Роман жəне үш хикаят. – Алматы: Глобус, 2009. – 416 б. Досжан Д. Жан тəтті. Вознесение пророка: Соңғы жылдары жазылған алты хикаят.Арнау. – Алматы: Қасиет, 2006. – 432 б. Досжанов Д. Жолбарыстың сүрлеуі: Повестер. – Алматы: Жазушы, 1984. – 464 б. Досжанов Д. Жусан мен гүлдер: Повестер мен əңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1966. – 184 б. Досжанов Д. Жібек жолы: Роман. – Алматы: Жазушы, 1973. – 269 б. Досжанов Д. Зауал: Роман. – Алматы: Жазушы, 1970. – 240 б. Досжан Д. Келіншек асуы: Əңгімелер / Д.Досжан.- Алматы: Атамұра, 2002.- 320 бет.-(Атамұра кітапханасы) Досжанов Д. Кісі ақысы: Əңгімелер. – Алматы: жазушы, 1978. – 351 б. Досжан Д. Құланшыда қалған із: Мектеп оқушыларына арналған əңгімелер. – Алматы: Рауан, 1994. – 255 б. Досжанов Д. Құм жұтқан қалалар. – Алматы: Қазақстан, 1967. – 135 б. Досжан Д. Құм кітабы: Хикаяттар, əңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1995. – 384 б. Досжан Д. Құмда қалған кемелер: Əңгімелер мен повесть. – Алматы: Жалын, 1986. – 336 б. Досжанов Д. Мұхтар жолы: Роман-толғау. – Алматы: Жазушы, 1988. – 400 б. Досжан Д. Отырар: Естияр балалар үшін. – Алматы: Өнер, 1995. – 32 б. Досжан Д. Салтанат сарайы: Ой-толғамдар. – Алматы: Білім, 2003. – 68 б. Досжанов Д. Таңдамалы шығармалар. 2 томдық. – Алматы: Жазушы, 1990. Досжан Д. Таңдамалы шығармалар. 2 томдық. – Алматы: Білім, 2002. Досжан Д. Таңдамалы шығармалар. 2 томдық. – Алматы: Білім, 2008. Досжан Д. Таңдамалы шығармалар. – Алматы: Өлке, 2008. – (Отырар кітапханасы) Досжанов Д. Тұлпардың ізімен: Повестер. – Алматы: Жазушы, 1967. – 169 б. Досжан Д. Үш тағдыр: Соңғы жылдары жазылған үш хикаят. – Алматы: Қасиет, 2005. – 228б. Досжан Д. Шығармалар:Хикаяттар мен естелік-эссе. – Алматы: Жазушы,2007. – 416б. Досжан Д. Шығармалары. Төрт томдық / Д.Досжан; Жауапты ред. Б.Кəрібозұлы.- Астана: Фолиант, 2008. - (Сырдария кітапханасы) *** Досжан Дүкенбай //Қазақ əдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық - Алматы: «Аруна», 2005.- 164 б. Досжан Дүкенбай //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Ə.Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2001.- Т.3. – 272-273 б. Досжан Дүкенбай //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 125-126 б. Досжан Дүкенбай //Қазақстан жазушылары :XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 101б. Досжанов Дүкенбай //Советтік Қазақстан жазушылары: био-библиографиялық анықтамалық. – Алматы: Жазушы, 1987. – 179-180 б. Досжан Дүкенбай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 197 б. Досжан Дүкенбай //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: Əл-Фараби, 1998. – 206-207б. Қаратаев М. Ел мен жер тағдыры: Д.Досжанның шығармашылығы туралы //Қаратаев М. Бетбұрыс белестері. – Алматы: Алатау, 2005. – 51-58 б. Қаратаев М. Суреткер сыры: Д.Досжанның шығармашылығы туралы //Қаратаев М. Бетбұрыс белестері. – Алматы: Алатау, 2005. – 131- 137 б. Мəмесейітов Т. Замандастың жан сыры: Д.Досжановтың «Жолбарыстың сүрлеуі» повесі туралы //Уақыт жəне қаламгер: Əдеби-сын мақалалар. – 12 кітап. – Алматы, 1986. – 23-40б. Рахымбекұлы Ə. Дүкенбай Досжанға: Өлең //Рахымбекұлы Ə. Ғұмырдария: Жыр кітабы. – Астана: Фолиант, 2008. – 399-400 б. - («Сырдария кітапханасы») Сопыбеков А. Дүкенбай Досжан //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама. – Шымкент: Кітап, 2008. – 429-430 б. Сопыбеков А. Дүкенбай Досжан: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние: Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 166-167 б.-(Сырдария кітапханасы) Алдамжар Б. Дүкенбайдың дүрбісі: Жазушы Д.Досжан туралы / Б.Алдамжар // Түркістан.- 2006. - 22 маусым. Аупбаев Ж. Ашылмаған арал: Жазушы Д.Досжановтың шығармашылығы туралы //Жас Алаш. – 1994. – 21 желт. Аяшұлы Д. Тəуелсіздікті толғаған талант: /Жазушы Д.Досжан туған жерінде / Д.Аяшұлы // Сыр бойы.- 2007.-24 қазан Əбілев Д. Ел мен жер тағдыры: Жазушы Д.Досжанның «Таразы» романы туралы //Егемен Қазақстан. – 1994. – 1 желт. Əбілов А. Дарынды жазушының арыны: Д.Досжанның 60 жылдығына / А.Əбілов/ Ақмешіт апталығы.- 2002. – 15 қараша Əдiбаев Хасен "Жыбыр-жыбыр": Жас жазушы Дүкенбай Досжанның "Жусан мен гүлдер"жинағы,"Отырар" повесiне сын // Қазақ əдебиетi.- 1970.- 4 дек. Əлiмұлы А. Халыққа керек жазушы: [Д.Досжан шығармашылығы туралы] // Қазақ əдебиетi.- 2002.- 6 қыркүйек (N36).- 12 б. Əмиша Н. Жан құбылысы, немесе тіршілік тамыршысы: Жазушы Д.Досжановтың «Жан тəтті» кітабы хақында //Сыр бойы. – 2006. – 20 мамыр Бельгер Г. Отты жылдар өтiнде: Жазушы Дүкенбай Досжанның шеберлiк iзденiстерi/ Жалын.- 1998. - N 7-8. - 143-176 б. Досжан Д. "Басым отта тұрған қазан секілді...": Жазушы Д.Досжанмен сұхбат/сұхб. Көпен Əмір-Бек / Д.Досжан // Қазақ əдебиеті.- 2006. - 16 маусым. Досжан Д. "Бəрі кітап жазған! Бəрі атақты! Мен кімнен кеммін?..:Д.Досжанмен əңгіме/ Əңг. Р.Арыстанбек // Алтын Орда.- 2009.-14-20 мамыр Досжан Д. Ең жаманы кісінің наласы екен: Жазушы Д.Досжанмен сұхбат /Д.Досжан; Сұхб. Қ.Сəрсенбай //Алматы ақшамы.- 2005.- 21 сəуір Досжан Д. Жазбаса отыра алмайтын адам: Жазушымен сұхбат /Сұхб. Н.Жұмаханұлы //Қазақ əдебиеті. – 1999. – 15 қазан (№42). – 11 б. Досжан Д. Ұлтыма деген сүйіспендік жазушы етті: Көрнекті қаламгер Д.Досжанмен сұхбат / Д.Досжан; Сұхб. Ж.Рахматулла // Сыр бойы.- 2005.- 19 шілде Досжанова С. Күйеуне ғашық əйел: Жазушы Д.Досжанның əйелі Сəуле айтқан сыр /С.Досжанова // Алтын Орда. -2004.- 5-11 наурыз (N9).- 8-9б. Дуанбай Ж. Оқырманы қисапсыз жазушы: Д.Досжан шығармашылығы жəне "Жазмыштың жазуы" кітабы тур./ Ж.Дуанбай // Айқын.- 2009.-5 мамыр.-5 б. Ерімбетов К. "Терезенің жарығынан түскен сəуле: Д.Досжанның "Терезенің жарығы" жəне "Когда я умирал" атты əңгімелер топтамасы жарық көрді. Жаңа кітап / К.Ерімбетов // Сыр бойы.- 2009.-2009.-22 сəуір.-4 б. Есім Ғ. Жазушылығын ойшылдықпен құнарландырған: Жазушы Д.Досжантуралы сөз / Ғ.Есім // Қазақ əдебиеті.- 2005.- 16-22 желт(N50).- 7б. Есенжол А. Жанкешті жазушы: Жазушы Дүкенбай Досжанның əңгімелері жайлы / А.Есенжол // Астана ақшамы.- 2012. - 12 мамыр. - 10 - 11 б. Жұмаділов Қ. Дүкенбайдан бəрін де күтуге болады: Д.Досжанды сынау... /Қ.Жұмаділов // Жас Алаш.-2009.-5 мамыр.-5 б. Жұмат Ж. Инемен құдық қазған қаламгер //Сыр бойы. – 2002. – 14 қырк. Жұмахан Н. Досжан əулеті: Жазушы Дүкенбай Досжан жəне жұбайы Сəуле Досжанмен сұхбат / Н.Жұмахан // Дала мен Қала.- 2012. - сəуір. - 1, 11 б. Жұмаханұлы Н. "Əуезовтiң "Сұғанақ сұрын"iздеп жүрiп, "Дала гладиаторларын" жаздым": [Жазушы Д.Досжанның "Дала гладиаторлары" романы туралы] // Қазақ əдебиетi.- 2001.- 9 наурыз (N10).- 8 б. Исаева Ж. Көркем əдебиет тіліндегі кейбір сөздердің колданылу ерекшеліктері: Дүкенбай Досжан шығармалары негізінде / Ж.Исаева // Қазақ тілі мен əдебиеті.- 2005.- N11.- 85-91б. Кəрібозұлы Б. Қаламгер қуаты: Жазушы Д.Досжан жəне "Сырдария" кітапханасы /Б.Кəрібозұлы // Сыр бойы.- 2007.-23 қазан Кекілбаев Ə. Дегеніне жету: Д.Досжан – 60 //Сыр бойы. – 2002. – 10 қырк. Кекілбайұлы Ə. Жақсылық диқаншысы //Егемен Қазақстан. – 2008. – 11 қараша Кішікбаев Д. «Таразы» тəлімі: Жазушы Д.Досжанның «Таразы» романы жайлы //Халық кеңесі. – 1994. – 29 қараша Қалибекұлы Ғ. "Ақ орда" - ел айнасы: Д.Досжанның "Ақ орда" романы туралы толғаныс / Ғ.Қалибекұлы //Қазақ əдебиеті.- 2006.- 24 ақпан-2 наурыз (N8).- 14б. Қаржаубай Г. Дала дарыны дүниесіне дарыған..: Жазушы Д. Досжан туралы /Г.Қаржаубай // Ақмешіт апталығы.- 2005. - 21 шілде Қаупынбайұлы Т. Өмір оты өшпейді: Белгілі жазушы Д.Досжанның "Ақ орда" романы туралы ой / Т.Қаупынбайұлы // Ана тілі.- 2006.- 6 шілде Маханов Қ. "Ақ орда" - Елбасы жайлы роман: Д.Досжанның "Ақ орда" романы туралы / Қ.Маханов // Сыр бойы.- 2005. - 27 желтоқсан Мырзахметұлы Қ. Əттеген-ай..: Д.Досжанның 2009 ж. 25 ақпанда жарық көрген "Ақын" мақаласына орай /Қ.Мырзахметұлы // Егемен Қазақстан.- 2009.-21 наурыз.-14 б. Негимов С. «Таразыға түстің бе, хаққа жауып бердің бе?: Жазушы Д.Досжановтың «Таразы» атты романы туралы //Жас Алаш. – 1994. – 6 желт. Серғалиев М. Ақиқатты арқау еткен: Д.Досжанның "Ақ Орда" романы туралы / М.Серғалиев // Егемен Қазақстан.- 2005. - 23 желтоқсан; // Сыр бойы.- 2006.- 24 қаңтар Серікқалиұлы З. Қажырын қылышша қайраған қаламгер //Егемен Қазақстан. – 2002. – 6 қырк. Сүлейменов О. Шарада лүпілдеген өмір: Д.Досжан – 60 //Сыр бойы. – 2002. – 5 қазан Төреқұлов Нысанбек Əділ таразы: Жазушы Д.Досжановтың «Таразы» атты романы туралы //Алматы ақшамы. – 1994. – 30 қараша Төреқұлов Нысанбек. Еңбекпен талант егіз: Д.Досжанның прозасы жайлы //Қазақстан мұғалімі. – 1986. – 10 октябрь Төреқұлов Нысанбек Қазақы Бальзак: Жазушы Д.Досжанның шығармашылығы туралы // Алматы ақшамы.- 2002.- 7 қыркүйек.- 5 б. Төреханұлы Э. Тағдырлар таразысы: Жазушы Д. Досжановтың «Таразы» атты романы туралы //Ана тілі. – 1994. – 9 желт. (№49). – 5 б. Ханзада Ұ. Жазушы жазбаларындағы жаратушы немесе Д.Досжанның діни сауаты қаншалық? //Жас Алаш. – 2009. – 19 наурыз. – 10 б. Ысқақбай М. Дарқан дарын //Қазақ əдебиеті. – 2012. – 25 мамыр. – 1,7 б.
|
